مقدمه ای بر کتاب های نادر ابراهیمی
نادر ابراهیمی فیلمنامه نویس، نمایشنامه نویس، مستندساز، ترانه سرا و رمان نویس برجسته معاصر است. برخی از کتاب های نادر ابراهیمی از جمله آتش بدون دود، برنده جایزه رمان نویس بیست سال پس از انقلاب شده است. نادر ابراهیمی در تهران در سال ۱۳۱۵ چشم به جهان گشود و بر اثر بیماری در سن ۷۲ سالگی درگذشت. آثار ماندگاری از جمله یک عاشقانه آرام، چهل نامه کوتاه به همسرم و خانه ای برای شب از این داستان نویس معاصر به یادگار مانده است. همراه رادیو کاوش باشید.
معرفی 8 کتاب نادر ابراهیمی
۱) آتش بدون دود
آتش بدون دود از معروف ترین کتاب های نادر ابراهیمی و اولین کتاب عاشقانه از مجموعه سه گانه آثار عاشقانه او است. نویسنده در این کتاب بسیاری از مولفه های فرهنگی ترکمن های کویر مانند آداب و رسوم، باورها، اعتقادات و … را معرفی می کند. رمان آتش بدون دود به عناوین اصلی تقسیم می شود: باورها و آداب و رسوم مذهبی، خانواده، ضروریات زندگی، اعتقادات، سنت ها و ناسازگاری با ایدئولوژی حاکم، که هر یک از این عناوین اصلی شامل عناوین فرعی مرتبط با آن می شود.
آتش بدون دود داستان واقع گرایانه او از مردم ترکمن صحرا و بیان ظلم هایی است که در دوران پهلوی در حق آنها شده است و همچنین زبان مجازی، نثر منظوم، شخصیت های داستان، گفتار صریح، به کارگیری تکنیک آشنایی زدایی، گنجاندن عبارات منطقه ای و گویش منطقه ای، باستان گرایی واژگانی و نحوی و استفاده از شعر و نثر کهن چنان رستاخیز، در کلام این کتاب نادر ابراهیمی حاصل می شود که ذهن هر خواننده ای را مسحور می کند.
گالان اوجا که جوانی دلاور و قهرمانی اسطوره ای است، در گشت و گذار هایش به سولماز برمی خورد. سولماز دختری است که به شجاعت معروف است و با زیبایی اش افراد بسیاری را به خود جذب کرده است.
اما او دختر رئیس قبیله دشمن است. عشق سولماز که چشمان گالان را کور کرده است سبب می شود او به کارهای عجیبی دست بزند. آتش بدون دود از محبوب ترین آثار نادر ابراهیمی است که به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.
۲) چهل نامه کوتاه به همسرم
از دیگر کتاب های نادر ابراهیمی چهل نامه کوتاه به همسرم است که مجموعه ای از نامه هایی است که نادر ابراهیمی در حین انجام هنر خوشنویسی برای همسرش نوشته است.
او در این نامه ها از زندگی مشترک، عشق و مشکلاتشان می گوید و به صراحت درباره سختی ها و نگرانی هایش صحبت می کند. نوشتن این نامه ها برای ابراهیمی تنها فرصتی برای خوشنویسی نبود، بلکه تمرینی برای کاوش در او بود. درک زندگی، عشق و رابطه زن و شوهر.
کتاب چهل نامه کوتاه به همسرم با نثری دلنشین و تاثیرگذار، از جمله یکی از کتاب های سه گانه عاشقانه نادر ابراهیمی است. او این نام ها را در بین سال های 1363 تا 1365 برای همسرش فرزانه منصوری که از او دور بوده نوشته است.
به گفته نادر ابراهیمی زمانی که به یاد همسرش می افتاد برای او نامه هایی به امید وصال می نوشت تا تسلی بخش قلب پر از اندوهش شود. او بعد ها تصمیم گرفت کتابی را در قالب این نامه های عاشقانه به همسرش منتشر کند که به یکی از بهترین کتاب های نادر ابراهیمی تبدیل شد و به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.
۳) بر جاده های آبی سرخ
رمان بر جاده های آبی سرخ از بهترین کتاب های نادر ابراهیمی است. این کتاب برخلاف سایر رمان های نوشته در ایرانی، بر اساس داستان های واقعی و مستندات تاریخی نوشته شده است. نادر ابراهیمی عشقش به وطن را با انتشار این کتاب نشان داده است.
این کتاب که شامل یک مجموعه پنج جلدی است داستان مردی را روایت می کند که در حدود دو قرن پیش در برابر استعمار گران انگلیسی، هلندی، پرتغالی و عثمانی ایستادگی و مقاومت کرد او میر مهنای دوغابی است و از ساکنین جنون ایران است.
میر مهنای دوغابی اگرچه از نظر بعضی افراد یک راهزن و دزد دریایی بود اما شجاعتش در برابر استعمارگران و دفاع از مرزهای وطنش در حاشیه دریای خلیج فارس و عمان، غیر قابل انکار است. اگرچه اکثر مردم ایران اسم او را نشنیده اند اما شجاعتی که از خود برای حفظ مرزهای این کشور نشان داد، فراموش نشدنی است.
استعمارگران برای دو قرن کوشیدند تا هویت این مرد فداکار را خدشه دار کنند، تا به مردم نشان بدهند چنین مردی به جز یک دزد دریایی سرکش، هویت دیگری ندارد. آنها از او به عنوان خطرناک ترین دزد دریایی در آب های جنوب ایران یاد می کردند.
۴) مردی در تبعید ابدی
مردی در تبعید ابدی از دیگر کتاب های نادر ابراهیمی است که بر اساس زندگی ملاصدرای شیرازی که به صدرالمتالهین معروف است، نوشته شده است. ابراهیمی در این کتاب علاوه بر ملاصدرا به طور مختصر به زندگی سایر افراد هم دوره او نظیر شیخ بهاء الدین عاملی، میرفندرسکی و میرداماد می پردازد. داستان شامل زندگی نامه ملاصدرا، پیدایش و سیر تکاملی اندیشه های عرفانی و فلسفی او است.
داستان این کتاب نادر ابراهیمی در زمان شاه عباس صفوی و تبعید ملاصدرا به دستور او شروع می شود. در آن زمان دختر ملاصدرا به بیماری مبتلا می شود و در عین حال به دلیل دسیسه چینی های درباریان و تهمت و دروغی که به او نسبت داده اند، خود او نیز در یک قدمی مرگ و اعدام است.
سه نفر از فیلسوفان زمان او که شیخ بهاء الدین عاملی، میرفندرسکی و میرداماد هستند به حمایت از او برمی خیزند و از شاه برای او طلب بخشش می کنند و می خواهند که از خون او بگذرد و به تبعید ملاصدرا راضی شود. شاه عباس نیز نظر این فیلسوفان بزرگ را قبول می کند و ملاصدرای شیرازی را به تبعید محکوم می کند.
در پایان داستان نیز حاکم شیراز در نامه ای از ملاصدرا می خواهد به شیراز باز گردد و علوم فلسفی و دانش خود را در مدرسه ای که تاسیس کرده است در اختیار شاگردان فراوان قرار دهد.
۵) یک عاشقانه آرام
یک عاشقانه آرام سومین کتاب عاشقانه معرفی شده در این لیست از مجموعه سه گانه کتاب های نادر ابراهیمی با مضمون عشق است. این کتاب در سال های اخیر محبوب ترین اثر نادر ابراهیمی و پرفروش ترین کتاب او بوده است. داستان این کتاب در زمان انقلاب در سال 1957 اتفاق می افتد و ماجرای زندگی یک زوج عاشق را روایت می کند. علاوه بر داستان شعرهایی به قلم او نیز در لابه لای ماجرا گنجانده شده است. نادر ابراهیمی از معدود افرادی است که توانسته کتابی ترکیبی از نثر و نظم را بنویسد.
این کتاب نادر ابراهیمی علاوه بر مضمون عشق مسائل جهان شمولی را به مخاطب منتقل می کند و با نثری زیبا به خواننده نشان می دهد که عشق تنها یک خاطره و احساس نیست. داستان از مردی گیلانی شروع می شود که معلم ادبیات و مخالف رژیم است و درگیر مسائل سیاسی آن زمان می شود.
او عاشق دختری به نام عسل می شود که او هم یک فرد انقلابی است. تمام این مسائل سبب می شوند این زوج از هم جدا شوند و مرد با نوشتن نامه های عاشقانه به عسل سعی می کند تا زندگی خود را از روزمرگی نجات دهد.
داستان این کتاب تا انتها براساس روابط عاشقانه این زوج پیش می رود.
۶) تکثیر تاسف انگیز پدربزرگ
تکثیر تاسف انگیز پدربزرگ از جمله کتاب های نادر ابراهیمی با داستانی متفاوت تر از سایر آثار او است. برخلاف اکثر کتاب های او که به بررسی داستان های عاشقانه می پردازند، این اثر هوش و ذکاوت نویسنده را نشان می دهد. این کتاب داستانی فانتزی و علمی – تخیلی دارد و از آثار کمتر شناخته شده نادر ابراهیمی است. با این وجود در صورت مطالعه کتاب، متوجه می شوید که می تواند در لیست محبوب ترین کتاب های او قرار بگیرد.
داستان کتاب درباره پیرمردی است که با کهولت سن به بیماری های بسیاری دچار شده است. افراد مصلحت اندیش اطراف او و نوه هایش سعی می کنند تا به او کمک کنند.
این افراد که مصلحت پیرمرد قهرمان داستان را می خواهند، دست به هر کاری که میزنند و هر اقدامی را که بخاطر پدربزرگ خود انجام می دهند با شکست روبرو می شود.
آنها سعی می کنند با تکنولوژی روز، اسباب راحتی پدربزرگ را فراهم کنند اما پیرمرد به آنها توضیح می دهد که هیچ کس مصلحتش را بهتر از خودش نمی داند و اجازه ندارند به نفع من برای خودشان تصمیماتی بگیرند.
این کتاب اگرچه محتوایی متفاوت دارد اما مانند سایر کتاب های نادر ابراهیمی بر روابط انسانی تاکید می کند. درون مایه اصلی آن نیز ورود تکنولوژی به زندگی انسان و تاثیرات منفی آن بر روح و روان است.
7) ابن مشغله
نادر ابراهیمی کتاب ابن مشغله را بر اساس زندگی خود نوشته است. با این حال کتاب زندگی نامه او نیست و خاطرات روزمره او در آن قید نشده است.
او تنها به بیان زندگی کاری اش می پردازد که به هر دری میزد تا کاری پیدا کند اما سرانجام یا اخراج می شد یا خود تصمیم می گرفت که این شغل برای او مناسب نیست و باید کار دیگری پیدا کند.
این کتاب داستان زندگی پر فراز و نشیب کودکی است که از همان دوران به دنبال کار و کسب درآمد است. او که از همان دوران کودکی شاهد طلاق و جدایی پدر و مادرش از هم بود سعی کرد تا مشغله ای برای خود پیدا کند. اگرچه والدینش ازدواج مجدد داشتند اما او همراه با مادرش زیر سایه ناپدری مهربانی زندگی می کردند.
شخصیت اصلی داستان که برگرفته از زندگی نویسنده اش است مردی است در جستجوی شغلی آبرومند برای کسب روزی حلال است. او تمام مشاغل را از کارگری و مکانیکی گرفته تا نقاشی انجام میدهد، در دانشگاه ثبت نام میکند اما پس از مدتی تغییر رشته می دهد و به ادبیات روی می آورد. اما هیچ کدام از این ها چیزی نیست که او می خواهد.
کتاب ابن مشغله که از بهترین کتاب های نادر ابراهیمی است که با قلم و سبکی گیرا به بیان داستانی می پردازد که نه آنچنان از واقعیت دور است و نه آنقدر واقع گرایانه است که خواننده را خسته کند.
8) بار دیگر، شهری که دوست میداشتم
از ماندگارترین کتاب های نادر ابراهیمی بار دیگر شهری که دوست می داشتم است. داستان این کتاب نیز درباره تعصب و عشق به زادگاه با کوله باری از درد و رنج است. کتاب شامل سه داستان کوتاه زیر است:
- باران رویای پاییز
- پایان باران رویا
- پنج نامه به ستاره آباد از ساحل چمخاله
باران رویای پاییز داستان دختری به نام هلیا را روایت می کند. داستان از زبان راوی که پسر کشاورزی است روایت می شود. او عاشق هلیا می شود که دختر خان روستا است. آنها از دوران کودکی هم بازی یکدیگر بودند و در دوران جوانی تصمیم می گیرند با یکدیگر ازدواج کنند. در نتیجه مخالفت های خانواده شان، با یکدیگر فرار می کنند و به چمخاله می روند و در آنجا زندگی خود را شروع می کنند.
هلیا که دختری نازپرورده بود نمی توانست با مشکلات زندگی فقیرانه کنار بیاید در نتیجه نزد خانواده اش برمی گردد. پسر کشاورز نیز پس از 11 سال به زادگاهش بازمی گردد. او می خواهد خاطرات دوران کودکی اش را با بازگشت به شهری که از آنجا طرد شده بود، زنده کند. در این زمان متوجه می شود که مادرش از غم دوری او مرده است و پدرش نیز علاقه به دیدن او ندارد.
داستان دوم این کتاب نادر ابراهیمی (5 نامه از ساحل چمخاله به ستاره آباد) شامل 5 نامه است که پسر کشاورز به هلیا نوشته است. نویسنده با نثری موزون و شاعرانه شهر را به گورستانی بی درخت تشبیه می کند که هلیا در آن خفته است و پسر کشاورز میان خاطراتی از حال و گذشته خود پرسه می زند. او معتقد است دست روزگار سبب تمام مشکلاتی است که بر سر او و هلیا آمده است.
جمع بندی
نادر ابراهیمی علاوه بر داستان نویسی در عرصه ترانه سرایی، ترجمه، روزنامه نگاری و فیلم سازی نیز فعال بود. کتاب هفت جلدی آتش بدون دود او نیز به صورت یک فیلم سینمایی به نمایش گذاشته شده است. نثر منظوم، سبک روان و صریح، بیان موضوعات اجتماعی و سیاسی، به تصویر کشیدن روابط انسانی مانند عشق و احترام از ویژگی های بارز کتاب های نادر ابراهیمی است که سبب محبوبیت آثار او در جامعه فارسی زبان شده است و طرفداران بسیاری را به خود جلب کرده است.