مقدمه ای درباره تله های زندگی
آیا شما هم مثل برخی از افراد موارد زیر را تجربه کرده اید یا اینکه هم اکنون در حال تجربه آنها هستید؟
- آیا شما هم در روابط نزدیک تان از حق خود گذشته و خود را قربانی می کنید؟
- آیا شما هم به بهانه ترس از شکست خیلی از کار ها را تجربه نمی کنید؟
- آیا شما هم از خود توقع بیش از حد دارید؟
- آیا شما هم از اشتباهات گذشته خود شرمسارید و مدام با یادآوری آنها احساس شرم می کنید؟
- آیا از شنیدن انتقاد می ترسید و سریعا برانگیخته می شوید؟
- آیا حس ناکافی و نالایق بودن یا بی عرضگی دارید؟
- آیا شما هم از زندگی ناامید بوده و نسبت به آینده چشم انداز منفی دارید؟
- آیا شما هم سعی دارید که مدام خود و اطرافیانتان را کنترل کنید؟
- آیا شما هم همواره در حال پنهان کردن احساسات واقعی خود بوده و برای بروز آنها دچار مشکل هستید؟
- آیا همواره خود را با دیگران مقایسه می کنید؟
- آیا مدام ناراضی و منتقد هستید؟
- آیا همواره دیگران را سرزنش می کنید؟
- آیا از ابراز احساسات خود می ترسید؟
- آیا شما هم به درخواست همه پاسخ مثبت داده و از نه گفتن واهمه دارید؟
- آیا نسبت به دیگران وابستگی شدید و مخرب دارید؟
اگر پاسخ شما به برخی از این سوالات مثبت است این مقاله برای شما بسیار مفید خواهد بود. ما در این مقاله از رادیو کاوش به بررسی 18 نوع از تله های زندگی پرداخته و تمامی طرحواره های ناسازگار زندگی را بررسی خواهیم کرد. در ادامه همراه ما باشید.
تله های زندگی چیست؟ طرحواره به چه معناست؟
طرحواره های اولیه به عنوان الگو هایی هستند که از دوران کودکی شکل گرفته و معمولا تا دوران نوجوانی ادامه دارند. طرحواره ها به انسان کمک می کنند تا براساس یک الگوی مشخص در موقعیت های مختلف واکنش نشان داده و رفتار های مختلفی را از خود بروز دهند. طرحواره ها به کمک انسان می آیند تا روان و ذهن او را با شرایط سازگار تر کنند. در این حالت است که انسان به صورت راحت تری تصمیم گیری کرده و به بقای خود ادامه می دهد.
طرحواره هایی که موجب ناسازگاری انسان با محیط می شوند تله های زندگی هستند. اصطلاح تخصصی تله های زندگی “طرحواره های ناسازگار اولیه” است. دلیل این نامگذاری این است که در کودکی و نوجوانی هر فرد ممکن است الگوهای رفتاری شکل گرفته و به صورت ادامه دار در زندگی وی جریان داشته باشد. این نوع الگو ها سازگاری انسان را ناسازگار کرده و در سنین کودکی شکل می گیرند به همین دلیل به آنها طرحواره های ناسازگار اولیه گفته می شود.
شناخت تله های زندگی چه ضرورتی دارد؟
همان طور که پیش تر گفتیم طرحواره ها بسیار برای انسان مفید بوده و از زمان کودکی و به صورت ناخودآگاه و ناهشیار روی ذهن نصب می شوند. طرحواره ها به این دلیل در ذهن ما شکل می گیرند تا به ما کمک کنند ساده تر و سازگار تر زندگی کنیم. زمانی که این طرحواره ها به صورت ناسازگار شکل بگیرند تبدیل به تله زندگی می شوند.
اگر ما تله های زندگی ناسازگار داشته باشیم این الگو نوع رفتار و عکس العمل های ما را کنترل کرده و مسیر زندگی ما را تغییر می دهند. بنابراین ای شناخت تله های زندگی بسیار مهم است از این رو که می توانند مسیر زندگی ما را تغییر داده و در روابط فردی، بین فردی، تصمیم گیری ها و آینده ما تاثیر گذاشته و ما را دچار بحران های مختلفی بکنند.
ما در ادامه این مقاله قصد داریم تا به طور کامل تله های زندگی تا رشیه یابی کرده و انواع آنها را بررسی کنیم. مطالعه ادامه محتوا را به شما نیز پیشنهاد می کنیم.
نقش طرحواره ها در زندگی انسان
همانطور که پیشتر گفته شد طرحواره های ناسازگار می توانند کنترل زندگی ما را در دست گرفته و مسیر زندگیمان را تغییر دهند به همین دلیل در این بخش از مقاله قصد داریم تا تاثیرات تله های زندگی و طرحواره های ناسازگار را بررسی کنیم تا متوجه شویم این الگو ها چگونه می توانند به زندگی ما جهت گیری خاصی را بدهند.
- توجه: باعث می شود تا صرفا به مطالب خاصی که درباره طرحواره های ماست، توجه کنیم.
- ذخیره سازی انتخابی: باعث می شود تا تنها اطلاعاتی را ذخیر کنیم که با طرحواره هایمان هماهنگ هستند.
- بازیابی انتخابی: باعث می شود تا ما تنها اطلاعاتی را که درباره طرحواره هایمان است یاد بگیریم.
ویژگی تله های زندگی
تله های زندگی دارای 6 ویژگی شناخته شده زیر می باشند:
- یک الگو یا درون مایه عمیق است.
- از خاطره ها، هیجان ها، شناخت و احساسات بدنی تشکیل شده اند.
- در دوران کودکی و نوجوانی شکل گرفته اند.
- در مسیر زندگی ادامه دار و مستم هستند.
- علاوه بر رابطه با خود در روابط میان فردی نیز تاثیر گذارند.
- به شدن ناکارآمد هستند.
رابطه تله های زندگی با نیاز های هیجانی
زمانی که نیازهای هیجانی اساسی انسان در دوران کودکی و نوجوانی پاسخ داده نشود تله های زندگی زمینه بهتری برای شکل گیری پیدا می کنند. بنابراین پاسخ صحیح و به موقع به نیاز های هیجانی انسان احتمال شکل گیری طرحواره های ناسازگار و ناکارآمد را کم می کنند.
انواع نیاز های هیجانی اصلی انسان ها
- دلبستگی ایمن به دیگران
- خودگردانی، کفایت و هویت
- آزادی در بیان نیاز ها و هیجان های سالم
- خودانگیختگی و تفریح
- داشتن محدودیت های واقع بینانه و خویشتن دار بود
همه چیز درباره اصلی ترین ریشه تله های زندگی
هم اکنون نوبت به صحبت درباره ریشه های تحولی طرحواره های ناسازگار می رسد. 5 مورد از مهم ترین ریشه تله های زندگی به شرح زیر است:
- نیازهای تامین نشده ( محرومیت هیجانی یا رهاشدگی)
- آسیب دیدن و قربانی شدن ( بی اعتمادی، بدرفتاری، نقص، شرم)
- حمایت بیش از حد از کودک ( وابستگی، بی کفایتی، بزرگ منشی)
- درون سازی انتخابی یا همانند سازی با افراد مهم زندگی ( کودک اخلاق ها، رفتار ها، ترس ها و… والدین و عزیزان را درون سازی می کند)
- خلق و خوی هیجانی ( هیجانات مختلف مثل خشم، آرام بودن و سایر ویژگی ها)
انواع تله های زندگی
به طور کلی تله های زندگی 18 نوع مختلف هستند. ما در ادامه انواع طرحواره های ناسازگار منفی را برای شما تشریح می کنیم تا شما متوجه شوید که بیشتر براساس کدام یک از این الگو ها رفتار می کنید و کدام دسته از تله های زندگی تاثیرگذاری بیشتری روی روان و ذهن شما داشته و زندگی تان را کنترل می کنند.
-
تله اطاعت ( طرحواره اطاعت)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- به دلیل مهربانی ذاتی خود دوست دارد همه را از خود خشنود و راضی نگهدارد به همین دلیل به تمام درخواست های کوچک و بزرگ دیگران پاسخ مثبت می دهد.
- ممکن است انجام کار های کوچک و بزرگ به صورت مستقل برای وی دشوار باشد.
- به دلیل اینکه دوست ندارد بحثی پیش بیاید و دیگران ناراحت نشوند، به طرف مقابل اجازه می دهد تا او را کنترل کند.
- احساس می کند نظرش اهمیت چندانی ندارد به همین دلیل از بیان نظرات خود به صورت واضح امتنا می کند.
- این دسته افراد برای جلوگیری از ایجاد تعارضات مختلف همواره در حال سرکوب کردن خشم خود می باشند. از این رو خشم انباشته شدن در درون شان در دراز مدت مشکل ساز خواهد شد.
- این دسته افراد بیشتر جذب کسانی می شوند که آنها را کنترل کرده و بر آنها تسلط داشته باشند.
-
تله بازداری هیجانی ( طرحواره بازداری هیجانی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- توانایی ابراز احساسات و هیجانات خود را به صورت خودجوش ندارد.
- گفتن دوستت دارم و ابراز علاقه به دیگران برایش دشوار است.
- هیجانات و احساسات خود را پنهان می کند ( مخصوصا در جمع های شلوغ).
- ممکن است پر از حس رنج و خشم رها نشده باشد.
- شخص احساس می کند که مانند بمب در معرض انفجار است و به همین دلیل سعی می کند همواره احساسات خود را کنترل کند.
- این دسته افراد به استدلال و منطق بیشتر از احساسات و هیجان اعتماد می کنند.
-
تله شکست ( طرحواره شکست)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- فرد فکر می کند که برخی از توانایی ها و مهارت های ضروری برای موفقیت را نداشته و همواره محکوم به شکست خواهد بود.
- از کار های دشوار و چالش های زندگی به دلیل ترس از شکست اجتناب می کند.
- این دسته افراد اعتقاد دارند که به اندازه کافی دانش و مهارت ندارند به همین دلیل کار ها را جدی نمی گیرند.
- همواره در حال مقایسه خود با دیگران است و تصور می کند که به اندازه دیگران استعداد ندارد و به همین دلیل بازنده خواهد بود.
- دستاورد های خود را نمی بیند و همیشه فکر می کند که دیگران از او بهتر هستند.
- برای جبران احساس شکست تلاش می کند کاملا بی نقص و عالی باشد.
- بعد هر بار شکست خوردن باور بازنده بودن در او قوی تر می شود.
-
تله رهاشدگی ( طرحواره رهاشدگی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- مدام نگران تنها ماندن در زندگی هستند به همین دلیل کنترل زندگی خود را به دست نمی گیرند.
- از اینکه عزیزانشان آنها را ترک کنند یا بمیرند همواره واهمه دارند.
- گرچه از تنهایی می ترسند و به دیگران می چسبند اما، به دلیل ترس زیاد از تنهایی با رفتار های ناخواسته دیگران را از خود می رانند.
- ترس از تنها بودن و رهاشدگی باعث کم شدن اعتماد به نفس و بروز رفتار هایی مانند حسادت، احساس مالکیت، کنترل دیگران و … می شود.
- بحث های لفظی عادی در روابط آنها را می ترساند.
- در برداشت نیت و رفتار های دیگران همواره دچار سوتفاهم می شوند ( مثلا اگر کسی جواب پیام آنها را ندهد آشفته شده و سوء برداشت های مختلفی دارند).
- حتی در روابط پایدار نیز مدام استرس فروپاشی رابطه را دارند و معتقدند که این ثبات موقتی است.
- در هنگام بحث و ناراحتی برای اطمینان از ثبات رابطه دوستان خود را تهدید به جدایی می کنند.
- هر بار که یک رابطه را از دست می دهند بیشتر به این باور می رسند که هیچ رابطه پایداری را پیدا نخواهند کرد.
-
تله تایید طلبی ( طرحواره تایید طلبی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- برای این گروه از افراد تایید شدن از سمت دیگران، حتی غریبه ها، بسیار مهم است به همین دلیل همواره در صدد خشنودی دیگران هستند.
- گاهی اوقات از کسانی که دوستشان ندارند هم توقع دارند که آنها را دوست داشته باشد.
- در هنگام تصمیم گیری مدام به این فکر می کنند که آیا دوستان و خانواده این تصمیم را می پذیرد یا خیر.
- به دلیل اینکه ترس از مواخذه شدن توسط دیگران دارند، از انجام کار ها به تنهایی اجتناب می کنند.
- در جمع های مختلف برای راضی نگه داشتن افراد خودشان را به همان شکلی تبدیل می کنند که دیگران خوششان بیاید.
- به دلیل اینکه نمی خواهند با دیگران تفاوت چشمگیری داشته باشند از نظری پوشش ظاهری خیلی محتاط و محافظه کارانه عمل می کنند.
- برای تایید شدن از سمت دیگران اهداف مختلف مانند زیبایی، ثروت و… را دنبال می کنند.
- این افراد خود را همان گونه که هستند تحسین نمی کنند و منتظر تایید شدن از سمت دیگران هستند.
-
تله بی اعتمادی بدرفتاری ( طرحواره بدرفتاری)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این گروه از افراد همیشه نگران هستن که به طریقی مورد آسیب، خیانت، خشونت، سواستفاده، بدرفتاری از سمت دیگران و… قرار بگیرند.
- معمولا احساس اطمینان و امنیت نداشته و به ع=قصد و نیت دیگران شک دارند.
- همیشه منتظر تهدید های مختلف در روابط بوده به همین دلیل به دیگران نزدیک نمی شوند و اجازه نمی دهند کسی نیز به آنها نزدیک شود.
- گرچه همیشه مراقب هستند که اطرافیانشان قابل اعتماد باشند اما جذب افرادی می شوند که با آنها بدرفتاری می کنند.
- این تله زندگی باعث کاهش اعتماد به نفس و سخت شدن بیرون آمدن از روابط سمی می کند.
-
تله آمیختگی ( طرحواره آمیختگی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این گروه از افراد حس آمیختگی زیادی با خانواده و همسر خود دارند به طوری که دیگر خودشان را نمی شناسند.
- مخالفت با نظرات خانواده و همسر برایشان دشوار است.
- این تله زندگی باعث می شود تا فرد حس کند که والدین یا نامزدشان درون آنها زندگی می کنند انگار که از خود هویت و زندگی مستقلی ندارند. به همین دلیل نیاز ها و خواسته های خود را نمی شناسند چون با دیگران آمیخته شده اند.
- نمی توانند مسئله ای را از عزیزان خود مخفی کنند و همواره احساس گناه و خیانتکار بودن دارند.
- نمی توانند به اندازه کافی مستقل باشند.
-
تله بزرگ منشی ( طرحواره استحقاق بزرگ منشی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این افراد خود را شخص بسیار خاصی پینداشته و تمام خط قرمز ها را رد کرده و هر جور که دوست دارند رفتار می کنند.
- نسبت به دیگران روحیه طلبکاری و کنترل گری دارند و نیاز های خود را مهمتر از نیاز های دیگران می پندارند.
- راه رسیدن به خواسته ها برایشان مهم نیست و به دلیل اینکه مقاومت در برابر چیزهایی که می خواند برایشان سخت است هر چیزی را به هر روشی که بشود به دست می آورند.
- از کار های روتین و اجباری بیزارند و خیلی زود حوصله شان سر می رود.
- این تله زندگی باعث نادیده گرفتن قوانین و مقررات و خط قرمز ها می شود.
- شخص وارد روابطی می شود که بتواند بر طرف مقابل تسلط داشته باشد.
- این تله زندگی باعث می شود که فرد رفتار های خود را مشکل ساز ندانسته و در بسیاری از موارد خلاء ناشی از یک تله زندگی دیگر-معمولا نقص و شرم، محرومیت هیجانی، انزوای اجتماعی یا اطاعت-را جبران می کند.
-
تله بدبینی ( طرحواره بدبینی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این دسته از افراد به دلیل بدبینی به چیزهای منفی بیشتر از موارد مثبت توجه کرده و چشم اندازشان نسبت به آینده نگران کننده است.
- همواره با این نوع طرز فکر دست و پنجه نرم می کنند که اتفاقات خود موقتی است و همه چیز بهم می ریزد.
- همواره نگرانند، بسیار محتاطانه عمل می کنند و می ترسند که تصمیم های اشتباهشان فاجعه آمیز باشد.
-
تله تنبیه ( طرحواره تنبیه)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این تله زندگی باعث می شود که فرد خیلی سختگیرانه با خود رفتار کرده و برای کار های اشتباه خود را تنبیه کند.
- به خاطر اشتباه و کارهای نادرستشان همواره از دست خود عصبانی بوده و احساس خشم و شرمندگی گناه می کنند.
- در صورتی که نیازمند کمک بوده یا در موقعیتی ضعیف باشند از خودشان عصبانی می شوند.
- بخشیدن خود یا دیگران برایشان سخت بوده، عذرخواهی از طرف دیگران را نپذیرفته و دوست دارند دیگران را تنبیه کنند.
- اگر اتفاق ناخوشایندی برایشان رخ دهد تصور می کنند که حق شان بوده و لایق شفقت و همدلی نیستند.
-
تله وابستگی ( طرحواره وابستگی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این تله زندگی در فرد احساس متکی بودن را ایجاد می کند.
- این گونه افراد تصور می کنند که نمی توانند از خود مراقبت کنند و همواره نیاز به حمایت و مراقبت دارند.
- معمولا با والدین خود ارتباط نزدیکی داشته و از آنها می خواهند که برایشان تصمیم گیری کنند.
- تنها راه زنده ماندن در ذهن این افراد داشتن همسر قوی است.
- برای این افراد تصمیم گیری سخت بوده و مدام نظر خود را تغییر می دهند.
- از مسئولیت پذیری، انجام کار های خلاقانه یا کار های سخت و چالش برانگیز اجتناب می کنند.
-
تله خویشتن داری ناکافی ( طرحواره خویشتن داری ناکافی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این تله زندگی باعث عمل کردن تکانشی می شود.
- تمرکز بر روی یک کار برای فرد سخت شده و ذهن مدام تکانه تولید می کند. به همین دلیل اینگونه افراد مدام دوست دارند به کار دیگری مشغول شوند.
- به پیامد های رفتار خود فکر نکرده و به سختی ذهن و هیجانات خود را کنترل می کنند.
- با قانون ، نظم و مرز بندی مشکل دارند به همین دلیل به سمت اعتیاد به سیگار، اینترنت، رابطه جنسی و… کشیده می شوند.
- تکانشی و بدون فکر عمل کرده و با نظم احساس راحتی ندارند. به همین دلیل در ابتدا یک کار را با انرژی شروع کرده اما در نیمه راه آن را رها کرده و به کار دیگری مشغول می شوند. واضح است که این افراد کار های ناتمام زیادی دارند.
-
تله آسیب پذیری ( طرحواره آسیب پذیری)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- غالبا احساس ترس و ناراحتی داشته و نگران ایجاد مشکلات مالی، تصادف، بیماری و… هستند.
- دوست دارند همسر قوی داشته باشند تا از آنها در مقابل خطر های مختلف محافظت کند.
- کم و بیش مضطرب هستند. این حس اضطراب مانع لذت بردن آنها از زندگی میشود. این افراد گاهی برای رهایی از استرس به اعتیاد پناه می برند.
- به شدت در تلاشند که احساس امنیت کنند به همین دلیل ریسک پذیر نبود و از انجام کار هایی که ممکن است خطرناک باشد، مثل سوار آسانسور شدن و… اجتناب می کنند.
- نگرانی و اجتناب همیشگی از کارهای چالش برانگیز این تله زندگی را تقویت می کند.
-
تله بازداری هیجانی ( طرحواره بازداری هیجانی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این فرد همیشه حس می کن که دیگران او را درک نکرده و نمی توانند نیاز هایش را تامین کنند و مراقب او باشند.
- برای محافظت از خود وارد روابط عاشقانه نمی شنود و با افرادی که دور هستند و در دسترس قرار ندارند ارتباط برقرار می کنند.
-
تله ایثار ( طرحواره ایثار و قربانی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این تله زندگی باعث می شود که فرد برای رفع نیاز های دیگران از نیاز های خود چشم پوشی کند و اگر به خواسته های خود بیشتر از خواسته های بقیه اهمیت دهد دچار عذاب وجدان شود.
- این افراد به طور داوطلبانه ای نیاز های خود را فدای نیاز دیگران می کنند تا از اینکه به اندازه کافی به نیازهای دیگران توجه نکرده اند احساس گناه نداشته باشند.
- این افراد قوی، مسئولیت پذیر، حمایتگر و همدل می باشند.
- معمولا به مشکلات دیگران گوش می دهند و درباره مشکلات خود با آنها صحبت می کنند.
-
تله انزوای اجتماعی ( طرحواره انزوای اجتماعی)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- غالبا از جمع های شلوغ فراری اند به این دلیل که گمان می کنند شبیه دیگران نیستند.
- در موقعیت های اجتماعی دچار اضطراب شدید و نگرانی می شوند.
- زمان ملاقات با افراد جدید عصبی می شوند چون نمی دانند درباره چه موضوعی صحبت کنند و به همین دلیل از در جمع بودن ناراحت می شوند.
- به مشاغلی علاقه دارند که با دیگران تعامل نداشته باشند و تنها در کنار کسانی راحت و آرام هستند که شبیه خود واقعیشان باشد.
-
تله معیار های سرسختانه ( طرحواره معیارهای سرسختانه)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این نوع تله زندگی باعث می شود که فرد از دست خود و دیگران به راحتی ناراحت شده و استراحت کردن و لذت بردن از زندگی برایش سخت باشد.
- این دسته افراد از خود انتظارات زیادی دارند و گمان می کنند که باید همواره در حال انجام کار باشند.
- اگر به اهداف خود نرسند راضی نمی شوند و هیچ چیز به نظرشان کافی نیست.
- اگر به خواسته های خود نرسند احساساتی مانند بی کفایتی، شکست، حقارت، و شرمساری تقریبا همیشه با آنها خواهد بود.
- زندگی کردن برای این افراد به معنای کار و عمل کردن است اما بعد از هر دستاورد احساس پوچی می کنند.
- این افراد بسیار پرمشغله هستند، برای خود، خانواده و دوستانشان وقت ندارند.
- در انجام کار ها موفق هستند اما از آن لذت نمی برند.
- علائم مختلف استرس و اضطراب بدنی مثل بی خوابی، خستگی، فشار خون بالا، زخم معده یا حملات پانیک را تجربه می کنند.
-
تله نقص و شرم ( طرحواره نقص و شرم)
در این مورد شخص دارای ویژگی های زیر است:
- این تله زندگی باعث می شود که فرد احساس کند پر از عیب و نقص و بی ارزش است و از لحاظ لفظی با ادبیات خوارکننده ای با خود صحبت کند.
- احساس می کند درونش چیز منزجر کننده ای وجود دارد به همین دلیل می کوشد تا مشکلات و اشتباهاتش را از دیگران پنهان کرده و از خود یک چهره غیر واقعی ارائه دهد.
- نسبت به انتقاد حساس است و اگر کسی از او انتقاد کند عصبانی می شود.
- معمولا جذب کسانی می شوند که از شما انتقاد کرده، و احساس بی ارزشی را در وی زنده می کنند.